Wie een verhaal wil schrijven over overspel, heeft grofweg twee mogelijkheden. Eerste mogelijkheid: de personages naar elkaar laten smachten zonder dat er iets gebeurt tussen de verliefden. Edith Wharton, bijvoorbeeld, schreef in 1920 met een onthutsende precisie over zo'n bijna-affaire in De jaren van onschuld, een roman waarin de personages handelden naar negentiende-eeuwse morele conventies. Tweede mogelijkheid: de personages gaan er voluit voor, met alle desastreuze gevolgen van dien.

De 21-jarige Frances begint iets met dertiger Nick, een getrouwde acteur die het nooit gemaakt heeft. Dat Frances, die het verhaal vertelt, zich niet meteen in de relatie stort, heeft met haar persoonlijkheid te maken, niet met de mores van de tijd. Zij is een slim en dom personage: slim omdat ze knappe gedichten schrijft en scherp uit de hoek kan komen, dom omdat ze weinig zelfkennis heeft. Het duurt lang voor ze beseft hoe dol ze is op Nick.

Sally Rooney is een 26-jarige Ierse debutante die haar roman Gesprekken met vrienden in drie maanden tijd neerpende, zo gonst het in de berichtgeving. The ­Guardian riep haar uit tot een van de beste stemmen van 2017. Dat heeft vooral te maken met de manier waarop de ik vertelt, met de bedrading in het hoofd van dit personage. Naar eigen zeggen is Frances iemand zonder plannen. Ze stelt zich vragen over de 'echtheid' der dingen, is op zoek naar een manier om te leven, hoe laconiek ze soms ook doet. Haar intellect zit haar soms in de weg: ze overweegt het effect van elke mogelijke uitspraak met als gevolg dat ze vaak helemaal niets zegt en een matte indruk maakt. Haar beste vriendin en ex Bobbi is iemand die met gemak door het leven walst. Ze weet iedereen voor zich te winnen. Frances analyseert Bobbi's gedrag, ze is jaloers op haar mooie lichaamshouding.

Onconventioneel

Rooney bekommert zich niet om een origineel verhaal. Ze kiest zelfs voor het meest clichématige parcours en brengt haar personages samen in een vakantiehuis waar de geliefden over de trappen sluipen en buitenechtelijke seks hebben. Die onverschilligheid over de verhaallijn past bij dit hoofdpersonage dat niet afstevent op een doel. Gelukkig gaat het boek nooit kabbelen en lees je dit debuut van begin tot eind met belangstelling.

Waar het de schrijfster vooral om gaat, zijn de conversaties. ­Bobbi en Frances spreken zich uit tegen het kapitalisme, ze lezen feministische boeken, weten filosofen te citeren, al hebben ze niet altijd hun werk gelezen, dixit ­Frances. Ze luisteren naar hippe bands als Animal Collective, schuimen boekpresentaties af. De conversaties zijn gevat en sprankelend, soms ook aanstellerig. Dat kan ook niet anders met een hoofdpersonage dat weliswaar onconventioneel is maar ook extreem navelstaarderig. Omdat alles door Frances' blik gefilterd wordt, krijg je een vertekend beeld van de andere spelers. Dat is natuurlijk altijd het geval in een ik-vertelling. Hier is het nog opvallender omdat Frances zo gefocust is op haar angsten en vervreemding dat ze de anderen niet altijd ziet. Het knapst zijn de scènes tussen Nick en Frances, met name die waarin de lichamen van de personages hen verraden, tonen dat ze elkaar liever zien dan hun woorden laten uitschijnen.

Frances doet denken aan de personages in het werk van ­Gwendoline Riley, al speelt bij ­Riley de drankzuchtige, destructieve vader een grotere rol. Ierse schrijvers voeren vaak dat soort vaders op, bij Rooney blijft dat aspect onderbelicht. Tegenwoordig verschijnen er opvallend veel romans waarin de vrouwelijke hoofdpersoon niet in het minst aaibaar is, genre Eileen uit de gelijknamige roman van Ottessa Moshfegh of Linda uit Een geschiedenis van wolven van Emily Fridlund. Er zijn raakpunten tussen deze personages: ze zijn angstig, vervreemd van de wereld, hebben last van sombere buien. Die bewuste keuze voor vrouwelijke hoofdpersonages die niet meteen sympathiek zijn is interessant.

Gesprekken met vrienden laat Rooneys talent zien; de schrijfster klinkt ongedwongen en is overtuigd van haar kunnen. Alleen jammer dat haar hoofdpersonage de blik zo extreem naar binnen richt.

Vertaald door Gerda Baardman, Ambo/Anthos, 303 blz., 20 € (e-boek 4,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Conversations with friends'.

Verberg tekst

In een interview met het tijdschrift Granta verklaarde de Ierse auteur Sally Rooney (26) eerder dit jaar dat de kwalificatie, 'Ierse auteur', haar helemaal niet bevalt. Ze meende dat internet voor de vorming van haar persoonlijkheid een minstens even sterke factor is geweest als de locatie waar ze opgroeide. Die overtuiging is nadrukkelijk terug te vinden in zowel de vorm als de inhoud van haar debuutroman Gesprekken met vrienden (Conversations with Friends), die door Rooney's Britse uitgever als 'Salinger voor de Snapchat-generatie' werd omschreven.

Vertelster Frances en haar vriendin en ex-geliefde Bobbi, beiden 21, studeren in Dublin en treden 's avonds regelmatig op als performing poets. De teksten worden geschreven door Frances, maar Bobbi is op het podium de grote ster. Beiden zijn uitgesproken slim en hebben een voorliefde voor intellectuele redeneringen en gesprekken, waarin de lezer soms de parmantigheid van het jeugdig enthousiasme herkent.

Als Frances bijvoorbeeld tijdens een uitvoering van Cat on a Hot Tin Roof een actrice in onderjurk-met-wasvoorschrift ontwaart, is de uitvoering voor haar in één klap onecht geworden. 'Ik concludeerde dat sommige soorten echtheid een onecht effect hebben, wat me aan de theoreticus Jean Baudrillard deed denken.'

Tijdens een van hun optredens worden Frances en Bobbi gespot door journaliste Melissa, die een profiel over hen wil schrijven voor een gerenommeerd tijdschrift. Ze nodigt de twee uit op een feest bij haar thuis, waar ze kennismaken met Melissa's echtgenoot Nick, een acteur. Frances is er van meet af aan van overtuigd dat Melissa vooral geïnteresseerd is in de mooie en flamboyante Bobbi. Terwijl die twee met elkaar flirten, is zij aangewezen op Nick, die weliswaar fysiek heel aantrekkelijk is, maar intellectueel niet veel voor lijkt te stellen.

Daar blijken andere zaken tegenover te staan. De oudere Nick (32) geeft Frances de bevestiging waar ze, ondanks haar air van eigenzinnige intellectueel, wel degelijk behoefte aan heeft. Want ze mag zich dan bewust ophouden in de marges van een volgens haar sterk gecorrumpeerde maatschappij, ze gaat tevens gebukt onder onzekerheid en zelfhaat.

Stap voor stap ontstaat er een band tussen Frances en Nick en als Melissa voor haar werk een tijdje in Londen zit, belanden de twee bij elkaar in bed. Al voor het zover is, heeft de wereld van e-mail, instant messenger, whatsapp en het wereldwijde web zijn intrede gedaan. Deze wordt als een vanzelfsprekend onderdeel van hedendaags intermenselijk contact gepresenteerd, maar niet zonder ironie.

Er wordt digitaal geflirt: 'Ik was opgelucht dat hij zonder hoofdletters schreef, zoals altijd. Op zo'n gespannen moment zou de invoering van hoofdletters dramatisch zijn geweest.' Later merkt Frances op dat haar relatie met Nick is als een Word-document dat ze samen schrijven en redigeren. En als ze op een gegeven moment denkt dat de relatie voorbij is, betreurt ze al scrollend dat hun digitale conversaties geen hartstochtelijke verklaringen of seksueel expliciete uitspraken bevatten.

'Dat klopte wel, want de verhouding speelde zich in het echte leven af en niet online, maar toch had ik het gevoel dat me iets was afgenomen.' Nog een speelse knipoog: Rooney scheidt de alinea's van haar boek via witregels waarin een slash figureert.

Al deze digitale componenten ten spijt is Gesprekken met vrienden eerst en vooral een roman over volwassenwording en over de rol die communicatie, digitaal en analoog, daarbij speelt. En dat in een fraaie, beeldende stijl. Het platteland: 'Het gras was gemaaid en gaf een warme allergene geur af.' Nachtelijk Dublin: 'De Liffey was gezwollen en maakte een prikkelbare indruk.' De zomer: 'De lucht voelde hulpeloos en gevangen in de straten.'

Naar verluidt schreef Rooney dit boek in drie maanden tijds. Dat belooft veel voor het voorjaar.

****

Uit het Engels vertaald door Gerda Baardman. Ambo Anthos; 304 pagina's; € 20.

Verberg tekst

De Ierse Sally Rooney opent haar debuutroman `Gesprekken met vrienden' (Ambo|Anthos) met een citaat van Frank O'Hara: `In times of crisis, we must all decide again and again whom we love.' In de driehonderd pagina's daarna schetst ze zo'n hortend beslissingsproces, aldoor met onderhoudende argumenten en dito blowjobs. De vertelster/moderator van `Gesprekken met vrienden' is Frances: 21, biseksueel, ingeschreven aan het Trinity College in Dublin. Bij aanvang van de roman geen Frances zonder vriendin Bobbi. De aard van hun entente is voor alle partijen helder: Bobbi is zelfverzekerd, mooi en luid, in haar schaduw is Frances bedachtzamer en kritischer voor zichzelf. Die duidelijkheid maakt de vriendschap hecht, maar de harmonie is iel, de veiligheid illusoir. Frances en Bobbi zijn performende dichters, en na een poëzieavond worden ze uitgenodigd bij fotografe en essayiste Melissa in Monkstown, een wijk voor gefortuneerden in Zuid-Dublin. Het wordt hun toegangspoort naar een volwassener wereld, en naar volwassener problemen. Wanneer Frances een afaire begint met Nick, de echtgenoot van Melissa, komen de eerste scheuren in de `Bobbi en ik'-unit. Op ooghoogte is `Gesprekken met vrienden' een coming-of-ageverhaal: een jonge vrouw, mee gevormd door het gedrag en de afwezigheid van haar alcoholzuchtige vader, leert struikelend en tastend haar plaats in de wereld kennen. Maar onder dat deksel kan Rooney veel meer kwijt: een genuanceerde verkenning van hoe kwetsbaar de mens is, updates van stoige begrippen als feminisme, seks, kapitalisme en individualiteit, en een verzameling van de geestigste neuroten. In de romantitel zet Rooney haar sterkste troef meteen in de vitrine: de gesprekken in `Gesprekken met vrienden' zijn spits, waarachtig en bij momenten hilarisch, het tempo van de dialogen is hors catégorie. Voormalig debatkampioene Rooney (`Nummer één in Europa!') beleefde er tijdens het schrijven het meeste plezier aan: `Het is als een tennismatch. Opslaan en dan ­ ping, ping ­ het balletje hoog houden.' Het gekissebis tussen Frances en Bobbi, het nachtelijke chatten met Nick, de post-coïtusconversaties: ping, ping, píng! Rooney schreef `Gesprekken met vrienden' in grofweg drie maanden tijd, en die vaart trilt door tot in de leeservaring. Haar schrijfstijl is uitgekiend en bij momenten briljant, maar heeft tegelijk iets achteloos. Ze heeft geen patserige `Kijk, mama, zonder handen!'stijlacrobatiek ­ eigen aan veel debutanten ­ nodig om indruk te maken. Omdat Rooney geen aanhalingstekens gebruikt, schemert de scheidingslijn tussen dialoog, actie en beschrijving. Daardoor kan de lezer zich eiciënter in het hoofd van Frances wagen. Goed, want een groot deel van de kracht van `Gesprekken met vrienden' ligt in de verknipte relatie die Frances met de werkelijkheid onderhoudt. Ze liegt over wat ze voelt en denkt, en creëert ­ in een poging zwalpend staande te blijven ­ een gefingeerde versie van zichzelf. Ondertussen wordt Sally Rooney ondergebracht bij een Nieuwe Ierse Golf, een handjevol spannende, jonge literaire stemmen ­ Paul Murray, Lisa McInerney, Colin Barrett... ­ die zich afzetten tegen wat voorafging. Van grosso modo 1995 tot 2008 kende Ierland, de Keltische tijger, een zelden geziene economische bloeiperiode, en de consensus groeit stilaan dat er in al die jaren amper een Ierse roman van betekenis is uitgebracht. Welvaart maakt saai en vadsig, en zeker in de literatuur. Nu is het aan de schrijvers van de economische crisis, en Rooney trekt meteen een sprintje naar de kop van het peloton. Ze doet dat onder meer door te bloemlezen uit de clichés van de traditionele Ierse literatuur, en die vervolgens slim naar haar hand te zetten. De alcoholverslaving van de vaderfiguur is hier geen opmaat naar in tranen en bier gedrenkt sociaal realisme. En de crisis zet ze als thema niet opzichtig in de verf: als we de afgematte, tandeloze Keltische tijger naar adem horen snakken, is dat tussen de regels. `Gesprekken' zou bijgezet kunnen worden in de uitgeleurde traditie van de overspelroman, het verhaal van de Andere Vrouw, maar bevat geen enkele van de bijhorende platitudes. Eén Ier schreef: `Onze literatuur werd jarenlang gedomineerd door nostalgie en seksuele frustraties.' Twee gevoelens die de personages van Rooney vreemd zijn: over seks noch verleden worden veel hoogdravende, beperkende illusies gekoesterd. Frances: `We kunnen wel naar bed als je wilt, maar je moet bese en dat ik het alleen ironisch doe.' De hyperbole complimenten die Rooney in de nek krijgt (`De Salinger van de Snapchat-generatie!', `Een Elena Ferrante die we niet in vertaling moeten lezen!') zijn vals, de vergelijkingen krom. Nu we er eindelijk weer een schrijfster bij hebben met een eigen Stem, is het bovendien van de pot gerukt om die meteen met andere stemmen te vergelijken. Vrij van ironie, en bovendien uitstekend gezelschap in bed: `Gesprekken met vrienden' is één van de helderste debuten van het jaar.

Verberg tekst

In de zomervakantie van hun studie aan Trinity College Dublin treedt Frances (ik-figuur, 21) met haar vriendin Bobbi op, waarbij ze door Frances geschreven teksten op het toneel vormgeven. Frances en Bobbi hebben in de laatste twee jaar van school een relatie gehad en zijn nu goede vrienden. Als de bekende fotografe Melissa een profiel over hen wil samenstellen, komen ze in contact met haar man Nick (32), een knappe acteur. Frances raakt onder de indruk van Melissa’s wereld, maar vooral van Nick en krijgt een seksuele relatie met hem. Daardoor ontstaat er spanning in haar contacten met Bobbi, terwijl Frances ook problemen heeft met haar ouders, door de alcoholverslaving van haar vader. Maar haar schrijven geeft hoop. De Ierse auteur (1991) die afstudeerde aan Trinity College en wier verhalen werden genomineerd voor de Sunday Times EFG Short Story Award, debuteert met deze goed ontvangen, actuele roman, waarin ze niet alleen heel boeiend het leven beschrijft van ontwikkelde, artistieke jonge vrouwen, maar daarnaast ook een goed en levendig beeld geeft van hun relatieopvattingen. Verberg tekst

De Ierse schrijfster Sally Rooney (1991) heeft een hekel aan imperfectie, vertelde ze in een interview. Het is te merken want ze schreef een nagenoeg perfecte debuutroman. Nu ik dat zo opschrijf, besef ik dat dat niet per se een meerwaarde hoeft te zijn, een perfect boek heeft ook iets braafs, het spannende zit 'm meestal in rafelrandjes, dat wat net niet goed is gelukt, of dat wat dreigt te mislukken.

Maar in dit geval bedoel ik perfectie in de zin van vrij briljant.

'Gesprekken met vrienden' bestaat voor de helft uit 'gesprekken met vrienden': dialogen - in het dagelijks leven, via de telefoon, of via de sociale media - waarin de personages nooit letterlijk zeggen wat ze daadwerkelijk bedoelen of voelen. Het zullen deze dialogen zijn, - het onvermogen en de angst om contact maken - en haar ultieme beheersing van het show don't tell principe, waardoor Rooney nu al wordt uitgeroepen tot de 'Salinger van de snapchat generatie'.

Hoofdpersoon is Frances (21), een dichteres in wording, die een zekere perfectie probeert te bereiken in wie zij is, en vooral in hoe zij overkomt op de wereld. Vanaf de eerste bladzijde is de tegenstrijdigheid voelbaar van de onderkoelde vertelstem, de ironie waarmee ze alles observeert en becommentarieert, met degene die zij vermoedelijk is. Ze probeert iets van zichzelf te verbergen of te onderdrukken. Dat zet de tekst enorm op spanning.

Frances ziet zichzelf eerder als personage dan als een persoonlijkheid - het glimlachende meisje dat veel onthoudt vindt ze leuk om te spelen - en heeft een extreem groot zelfbewustzijn, haar antwoorden moeten gevat zijn, haar zal niets deren. Als ze maar niets van haar daadwerkelijke gevoel laat doorschemeren. Kwetsbaarheid toelaten is ten strengste verboden.

Maar, en dat is het hele knappe van Rooney's schrijven, de emotionele onderstroom wordt voor Frances naarmate het boek vordert steeds moeilijker te onderdrukken. Rooney drijft dit intrinsieke drama op de spits, ze is heerlijk meeedogenloos voor haar personage.

Centraal staat de symbiotische vriendschap tussen de meisjes Frances en Bobbi, die een jaar lang een relatie hebben gehad, nog altijd bij elkaar in huis wonen, en in een aanhoudend gesprek verwikkeld zijn over het leven, politiek, kapitalisme, vriendschap. Frances noemt zichzelf een keer het kwaadaardige tweelingzusje van Bobbi. Alleen Bobbi maakt het mogelijk dat ze iets meer over zichzelf komt te weten. "Als Bobbi over mij praatte, leek het wel alsof ik mezelf voor het allereerst in de spiegel zag."

Het verhaal speelt zich af in de zomer waarin ze samen optreden op poëzieavonden. Dat Frances' gedichten nog niet zijn uitgegeven, ervaart zij als een geluk omdat haar woorden dan tenminste meteen zullen vervliegen, en ze - eenmaal gedrukt op papier - niet voortdurend met haar mislukkingen geconfronteerd kan worden. Ook hier speelt de angst om niet goed genoeg te zijn.

Op bladzijde één worden de meisjes uitgenodigd voor een etentje bij Melissa, een beroemde fotografe en essayist, die een artikel over hen wil schrijven voor een prestigieus tijdschrift. Ze gaan eten bij Melissa en haar man Nick, een wat ouder stel in een huwelijkscrisis.

Dat is het startschot van een ongelijke vriendschap tussen hen vier, die de twee-eenheid van Frances en Bobbi ontwricht. Bobbi flirt met Melissa, Francis begint stiekem een affaire met Nick. Voor die zomer zou ze nooit gedacht hebben dat ze het soort mens was dat de uitnodiging zou aannemen van een vrouw met wier man ze het bed had gedeeld, om naar hun vakantiehuisje in Frankrijk te komen. Maar ze doet het en vindt het op een morbide manier interessant wat er zal gaan gebeuren.

En Rooney draait de duimschroeven steeds verder aan: naast de geheime relatie met de veel oudere Nick, ontwikkelt Frances een geheimzinnige ziekte waardoor ze soms flauwvalt, en komt ze in geldproblemen omdat haar alcoholische vader is gestopt met de maandelijkse toeslag. En als Frances zich dan eindelijk eens laat kennen, komt dat niet aan. "Ik voelde een heleboel wat ik niet wilde voelen. Ik voelde me een beschadigd mens dat nergens recht op had."

Tegen het eind van het boek heeft de schrijfster nog wel een uitweg voor haar getormenteerde heldin in petto. Een manier om zichzelf te uiten: het schrijverschap. Frances' eerste verhaal, over Bobbi, wordt gepubliceerd én ze krijgt er geld voor.

Als Bobbi erachter komt en het verhaal leest, verlaat ze onmiddellijk hun huis, maar ze zegt ook dat ze na lezing ervan meer over Frances te weten is gekomen dan in de vier jaar dat ze haar nu kent. Zo biedt Rooney haar hoofdpersonage nog een kans, maar we vermoeden wel dat ze een lange weg te gaan heeft.

Ierse Golf

"De Ierse literatuur heeft altijd het meest gefloreerd wanneer het met het land zelf juist beroerd gesteld was", zo zei Booker Prizewinnares Anne Enright in 2015 in een interview in The Guardian.

Werden er in de economisch succesvolle jaren nul vooral belegen historische romans gepubliceerd over 'emigratie, armoede, honger en de macht van de katholieke kerk' in het geteisterde Ierland van weleer, tien jaar later richten jonge auteurs hun blik weer op het Ierland van nu.

De 26-jarige Sally Rooney is na Eimar McBride, Sara Baume, Mike McCormack en Kevin Barr de zoveelste internationaal doorbrekend Ierse auteur die geprezen wordt om scherpte en durf. Die recente bloei dankt de Ierse literatuur ook aan de Irish Arts Council die beurzen verstrekt aan jonge auteurs, plus aan de markt van veel kleine uitgeverijtjes die anders dan de grote Engelse uitgevers in Londen wel nog risico's durven nemen. Geprezen wordt ook het literaire tijdschrift Stinging Fly dat al vroeg een podium verschafte aan inmiddels prijs winnende auteurs als Kevin Barry, Mary Costello, Lisa McInerney.

De 'Celtic Tiger' maakte de literatuur zelfgenoegzaam, aldus Enright. Na de economische crash is het oude gebrek aan zelfvertrouwen, de zelfspot en de zwarte humor weer teruggekeerd, plus het experiment waar de Ieren beroemd om zijn sinds grote vernieuwers als James Joyce en Samuel Beckett.

Vert. Gerda Baardman. Ambo Anthos; 303 blz. € 20.

oordeel

Vrij briljant en heerlijk meedogenloos.

Verberg tekst